این روزها تغییر اقلیم گریبان جهان را گرفته و کشاورزی، که پایه اصلی امنیت غذایی است، به شدت تحت تاثیر منفی این تغییرات جوی قرار دارد، در ایران عزیز، به دلیل موقعیت جغرافیایی این تغییرات بیشتر احساس می شود و باید برای مقابله با خشکسالی های طولانی چاره ای اندیشید، در این راستا
در این گزارش، با مهندس کورش مسعود نیا، رئیس اداره آب و خاک شرکت توسعه نیشکر دعبل خزایی همراه شدیم تا از نحوه طراحی و اجرای پروژه آبیاری قطره ای زیر سطحی مطلع شویم.
رئیس اداره آب و خاک شرکت توسعه نیشکر دعبل خزایی به خبرنگار پایگاه خبری رکن۴ گفت: شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با توجه به کم آبی و خشکسالی در سالهای گذشته، جهت بهره برداری بهینه از منابع آبی موجود، که در واقع تنها منبع آب در دسترس رودخانه کارون است و برای استفاده از آن محدودیتهایی وجود داشت، از آبیاری زیر سطحی استفاده نماید.

ایشان عنوان کرد: یکی از راهایی که کارشناسان به آن پرداختند استفاده از آبیاری قطره ای زیر سطحی بود، در این پروژه از لوله های قطره چکان دار، زیر خاک استفاده می شود، در این روش برخلاف آبیاری غرق آبی، آب فقط در ناحیه ریشه تزریق و سعی می شود محیط اطراف ریشه مرطوب گردد و گیاه در بهترین شرایط رشد قرار می گیرد، گیاهان از نظر آبیاری سه حالت، اشباع، پژمردگی و ظرفیت زراعی (field capacity) دارند، در واقع بهترین حالت برای رشد گیاه ،ظرفیت زراعی است که با ایجاد شرایط بهینه موجب رشد و بهره برداری بیشتر می شود و در بافت های مختلف متفاوت می باشد.

کورش مسعود نیا در ادامه توضیح داد: فروردین سال ۱۴۰۱ به ما ابلاغ شد تا در یک مزرعه ۲۵ هکتاری، آبیاری قطره ای زیر سطحی اجرا شود، قبل از این، طرحهای مطالعاتی در موسسه تحقیقات شرکت توسعه نیشکر انجام شده بود، در این مرکز کارشناسان چند پارامتر مهم را مورد برسی قرار دادند، که مهمترین آنها فاصله قطره چکانها و عمق کارگذاری لوله ها در زیر خاک است، فاصله های ۴۰، ۵۰ ، و ۷۰ سانتی متر و عمق کارگذاری ۱۰، ۲۰ ، ۳۰و ۴۰ سانتی متر مورد آزمایش قرار گرفت، این آزمایشات در سطح کوچک و مزرعه یک هکتاری بود که پس از ابلاغ این طرح، در ۶ شرکت کشت و صنعت، در مزرعه ۲۵ هکتاری اجرا شد.

وی در مورد نحوه اجرای این طرح در سطح مزرعه گفت: طرحی که در شرکت کشت و صنعت دعبل خزایی اجرا شد به این صورت است که مزرعه را به دو نیم تقسیم کردیم، در نیمه اول عمق کارگذاری لوله ها ۲۰ سانتی متر و در نیمه دوم ۱۵ سانتی متر اجرا شد، فاصله قطره چکانها برای همه شرکت ها ۵۰ سانتی متر ثابت ماند، این کار با ورود یک مشاور و خریداری وسایل مورد نیاز به اجرا درآمد، در این مرحله نیاز به دستگاهی بود که بتواند لوله ها را در عمق مورد نظر جاگذاری نماید، دستگاه توسط نیروهای شرکت طراحی و ساخته شد، لوله گذاری در یک مزرعه به طول ۱۰۰۰ متر و عرض ۲۵۶ متر شروع شد و ۱۴۳ کیلومتر لوله بکار رفت و مزرعه به ۵۴۰ فارو ( جویچه) تقسیم شد، پس از آن نوبت به لوله های آبرسان رسید، این لوله ها در دو طرفه مزرعه و با سایز ۲۰۰ نصب و به لوله های آبیاری وصل گردید، اما برای حفظ فشار آب در مسیر، هر مزرعه را به ۹ قسمت تقسیم کردیم و سایز لوله ها به ۱۶۰، ۱۴۰ و ۹۰ کاهش دادیم، در طرف دیگر مزرعه یک لوله سایز ۹۰ نصب شد و در هر قطعه یک شیر تخلیه برای شستشو و رسوبزدایی تعبیه گردید، تا از ایجاد گرفتگی در قطره چکانها جلوگیری شود ، لوله های استفاده شده از جنس پلی اتیلن هستند، دبی هر یک از قطره چکانها ۴/۲ لیتر در ساعت و این لوله ها می توانند تا ۴ بار فشار را تحمل کنند.

مسئول پروژه آبیاری قطره ای زیر سطحی شرکت توسعه نیشکر دعبل خزایی در ادامه توضیح داد: کار به اینجا ختم نشد و برای بهره برداری بیشتر از سیستم آبیاری قطره ای زیر سطحی، با توجه به مشخصات آب در دسترس، یک سیستم تصفیه آب لازم بود، تا بتوان ذرات موجود در آب را به اندازه ای برسانیم که از خروجی قطره چکانها خارج شود، در همین راستا پس از بررسی و طراحی ، دو مرحله سیستم فیلتراسیون نصب شد، در قسمت اول، فیلتر های شن که ۶ مرحله دارد و در قسمت دوم از فیلترهای اسکرین که از بافت تور هستند، استفاده می شود، برای جلوگیری از ایجاد مشکل در تصفه خانه، آن را به سیستم خود شوینده اتوماتیک مجهز نمودیم، به این شکل که در دو طرف هر مرحله از فیلتر ها دو فشار سنج نصب شد تا در صورت تغییر فشار، بیش از حد مجاز، خود شوینده فعال گردد و شروع به پاکسازی فیلتر ها نماید، در ابتدای مزرعه، یک کنتر که میزان مصرف آب و دبی را نشان می دهد نصب شده است.

وی نتیجه مطالعات و مقایسه روش های آبیاری این گونه بیان نمود: در کنار مزرعه ای که از سیستم آبیاری زیر سطحی استفاده می شود، مزرعه دیگری بعنوان مزرعه شاهد، با آبیاری غرق آبی، در نظر گرفتیم تا داده های دو مزرعه از نظر میزان رشد گیاه و بهره برداری از مزرعه، مقایسه شود، سال گذشته در مزرعه ای که با آبیاری قطره ای زیر سطحی، کشت شده بود، نسبت به مزرعه شاهد، میزان مصرف آب ۴۲ درصد کاهش داشت، میزان مصرف کود ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار کمتر شد و بدلیل آبیاری زیر سطحی هیچ علف هرزی رشد نکرد و سم پاشی انجام نشد، به لحاظ عملیات تهیه زمین در هنگام کاشت، عملیات هلینگ آپ که در آن جای جوی و پشته عوض می شود، حذف شد، لوله های سیستم آبیاری زیر سطحی تا ۵ سال استفاده می شوند و نیازی به خارج کردن آنها نیست.
از نقاط قوت آبیاری قطره ای زیر سطحی می توانیم به مواردی زیر اشاره کنیم:
– توزیع یکنواخت آب و کود
– ممانعت از تبخیر آب
– صرفه جویی در مصرف کود و سم
– حفظ رطوبت خاک بهینه در اطراف ریشه
– کاهش تراکم خاک
– جلوگیری از روان آب و فرسایش خاک
البته برای اجرای این طرح در کل سطح زیر کشت مشکلاتی مانند، ساخت تصفیه خانه برای هر مزرعه ، پمپاژ آب در مزرعه های دور تر از منابع آبی و تهیه برق پمپ ها و تصفیه خانه ها وجود دارد که متخصصین در حال مطلعه و رفع این مشکلاتی هستند.

مسعود نیا گفت: بافت خاکهای خوزستان اکثرا سنگین و شور هستند، از طرفی کیفیت آب رودخانه در سالهای خشکسالی، پایین و آب شور است ، این شوری از آستانه تحمل گیاه نیشکر (۷/۱ DS/M اما تا ۳ DS/M کشت می شود) بالاتر است، در مزارع غرق آبی، بدلیل ایجاد روان آب ، شستن خاک و خروج زه آب، این مشکل زیاد تاثیر گذار نیست، در مزرعه آبیاری زیر سطحی، میزان خروجی آب به شکلی تنظیم می گردد که علاوه بر حفظ رطوبت ناحیه ریشه، از بالا آمدن شوری خاک جلوگیری و در منطقه ریشه کنترل می شود،

رئیس اداره آب و خاک شرکت توسعه نیشکر دعبل خزایی در پایان عنوان کرد: این مسئله را متذکر می شود که یکی از افتخارات شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی این است که خاک کلیه مناطقی که شرکتهای زیر مجموعه نیشکر فعالیت دارند، شوره زارها به زمینهای با کیفیت زراعی تبدیل شده است و برای کاشت انواع محصولات کشاورزی مستعد هستند.