کرامت حافظی شنبه در گفت وگو با ایرنا با اشاره به تنوع زیستی ارزشمند استان خوزستان، افزود: بخشی از این تنوع زیستی مربوط به شن‌زارهای استان است که ضرورت حفظ این مناطق به همین شکل را الزامی می‌کند.
وی تاکید کرد: تبدیل این مناطق به درخت‌زارهای گونه مهاجم کهور آمریکایی یا مالچ پاشی به معنی نابودی زیستگاه است.
حافظی اظهار داشت: گونه‌هایی مانند خروس کولی اجتماعی، عقاب مارخور، دال معمولی، دال سیاه، انواع چکچک‌ها و گنجشک سانان، شاه بوف و … در این مناطق هر ساله مشاهده می‌شوند که به صورت بومی یا برای زمستان گذرانی و حتی برخی برای تابستان گذرانی به این شن‌زارها می‌آیند.
وی افزود: از این میان گونه خروس کولی اجتماعی (دشتی) با بالاترین درجه حفاظتی در لیست سرخ جهانی (CR) یعنی در معرض انقراض شدید هر ساله به این مناطق برای زمستان گذرانی می‌آید، هفتم اسفند ماه امسال ۲۲ فرد خروس کولی اجتماعی به صورت مستند در شن‌زارهای خوزستان توسط یکی از محیط بان‌های منطقه به نام سید باقر موسوی گزارش و در کمیته ثبت پرندگان ایران ثبت شده است.
حافظی اضافه کرد: اهمیت حفاظتی خروس کولی اجتماعی در حد یوزپلنگ آسیایی و درنای سیبری است و بعد از این درجه حفاظتی، درجه انقراض کامل از جهان است، بنابراین حضور فقط همین یک گونه می‌تواند دلیل محکمی برای جلوگیری از مالچ پاشی نفتی باشد، هر چند دلایل مخالفت با مالچ پاشی فراوان است و حتی یک دلیل عقلانی برای آن وجود ندارد.
وی ادامه داد: علاوه بر گونه‌های برجسته که بالاترین اهمیت حفاظتی جهانی را دارد، گونه در معرض تهدید و آسیب دیگری در این مناطق حضور می‌یابند که از آن جمله می‌توان به حضور هوبره اشاره کرد، همچنین در سال‌های اخیر گونه‌های کمیابی مانند چکچک سیاه سر سفید در این منطقه دیده شده که از گونه‌های کمیاب ایران است و در سال ۹۵ این گونه پس از ۱۱۵ سال در شن‌زارهای خوزستان توسط همین محیط بان دشت آزادگان ثبت شده است.
به گفته وی، تعداد فراوان دیگری از پرندگان، با توجه به اینکه این مناطق در شاهراه مهاجرت‌های جهانی شمال به جنوب و بر عکس هستند، در فصول مهاجرت از این مناطق عبور کرده و از این شن‌زارها به عنوان استراحتگاه کوتاه مدت استفاده می‌کنند، حتی با وجود گرمای فراوان برخی گونه‌ها مانند شبگرد مصری در این مناطق تابستان گذرانی می‌کنند.
این فعال محیط زیست همچنین به گونه‌های دیگر زیستگاه شن‌زاری دشت آزادگان اشاره کرد و گفت: گونه‌هایی از خزندگان مانند افعی شاخدارعربی بومی این مناطق هستند، گونه‌های فراوانی از جوندگان و پستانداران دیگر مانند آهو و کفتار راه راه که در لیست سرخ جهانی هستند و گونه‌های ارزشمند در این مناطق به صورت بومی زندگی می‌کنند.
وی با اشاره به آغاز دوباره مالچ پاشی نفتی در دشت آزادگان از هفته گذشته، تاکید کرد: شن‌زارهای خوزستان با بارندگی و پوشش گیاهی مناسب زیستگاه گونه‌های ارزشمندی از گیاهان و جانوران هستند و به هیچ وجه کانون ریزگرد نیستند اما چند سالی است بدون دلایل علمی هزینه‌های فراوان برای مالچ پاشی در این مناطق می‌شود.
حافظی اضافه کرد: منشا ریزگردهای خوزستان مراتع نابود شده؛ آبگیرهای فصلی و تالاب‌های خشک شده هستند که به علت سال‌های کم آبی و اجرای طرح های انتقال آب از سرشاخه‌های رودها، تغییر رفتار رودخانه‌ها به علت دستکاری بشر و مصارف بیش از توان رودخانه‌های خوزستان است، که باعث شدیدترین ریزگردها در سال‌های گذشته در استان بوده است، این در حالیست که ماسه و شن به علت وزن بالایی که دارد قابلیت تبدیل به ریزگرد و پراکنش صدها و هزاران کیلومتری ریزگردهای آزار دهنده که مردم خوزستان با آن آشنا هستند را ندارد.
وی ادامه داد: شن‌زارهای خوزستان که در غرب این استان در محدوده شهرستان دشت آزادگان و شوش تا استان ایلام هستند، پوشش گیاهی مناسبی دارند که اگر هم در برخی نقاط پوشش گیاهی کم شده علت آن چرای بی‌رویه دام‌ها است و بهترین راه احیای این مناطق نیز جلوگیری از دستکاری‌های بشر و جلوگیری از چرای دام است.
حافظی تصریح کرد: سازمان حفاظت محیط زیست باید هر گونه مجور مالچ پاشی برای شن‌زارهای خوزستان را چه در مناطق حفاظت شده و چه غیر از آن لغو کند و منابع طبیعی به عنوان مجری باید اقدامات سازگار با اکوسیستم و گونه‌های حیات وحش منطقه را در پیش بگیرد که بهترین آن جلوگیری از چرای دام‌ها است.
وی افزود: از سوی دیگر قوه قضائیه باید جلوی این اتلاف بیت المال در زمینه مالچ پاشی‌های خوزستان را بگیرد و اندیشمندان و فعالان محیط زیست نیز با اطلاع رسانی جلوی اقدامات غلط بشری به بهانه بیابان زدایی، را بگیرند و از آسیب بیشتر به مناطق ارزشمند کشور پیشگیری کنند.
بر اساس گزارش سایت کمیته ثبت پرندگان ایران، ۲۲ فرد خروس کولی ابروسفید (اجتماعی) Vanellus gregarious در منطقه «بیت کوصر» دشت آزادگان در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۹۸ مشاهده و ثبت شده است.
مالچ پاشی نفتی در منطقه بیت کوصر دشت آزادگان با وجود مخالفت فعالان محیط زیست، از هفته گذشته آغاز شده است. فعالان محیط زیست در اعتراض به مالچ پاشی نفتی دیروز (جمعه) دومین تجمع خود را در این منطقه برگزار کردند. اولین تجمع چهارم اسفند ماه در مقابل ساختمان منابع طبیعی خوزستان برگزار شده بود.
اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان ۶ اسفند ماه جاری با عقب نشینی از موضع قبلی خود مبنی بر توقف مالچ پاشی در دشت آزادگان، مالچ‌پاشی نفتی در ۸۰۰ هکتار از زمین‌های دشت آزادگان را اعلام کرد.
وی که پیش از این از توقف مالچ پاشی در «بیت کوصر» دشت آزادگان به دلیل زیستگاه پرندگان و نزدیک بودن به منطقه حفاظت شده میشداغ، خبر داده بود، گفت که بعد از توافق با اداره کل منابع طبیعی، مجوز مالچ‌پاشی نفتی در این منطقه صادر شده است.
پیش از این و در بهمن ماه امسال بحث مالچ‌پاشی در منطقه «فکه» در دشت آزادگان که زیستگاه گونه آهوی کمیاب است، از سوی اداره کل منابع طبیعی استان مطرح و تجهیز کارگاه نیز انجام شده بود که با اعتراض فعالان محیط زیست و ورود سازمان حفاظت محیط زیست، از اجرای آن ممانعت شد. از حدود ۲ هفته پیش اما مالچ‌پاشی در منطقه «بیت کوصر» مطرح شد. «بیت کوصر» یکی از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان زمستان گذر و گونه حمایت شده «هوبره» است. این منطقه رملی حاوی پوشش گیاهی غنی و تنوع زیستی خاص و بینظیر است. اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان پیش از این گفته بود که هنوز مجوز مالچ‌پاشی در این منطقه صادر نشده و مالچ‌پاشی در زیستگاه‌های حساس و یا مناطقی که پوشش گیاهی مناسبی دارند، نباید انجام شود.
«مالچ» نوعی پوشش برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی است. در خوزستان ۵۰ سال است که از نوع مالچ نفتی برای این کار استفاده می‌شود. عملیات مالچ‌پاشی در نیمه دوم سال، بعد از شروع باران‌های پاییزه که خاک رطوبت کافی به دست می‌آورد، آغاز می‌شود و بعد از آن نهال‌های کهور در منطقه کاشته می‌شود. اکنون ۶۳ هزار هکتار از شن‌زارهای خوزستان تغییر چهره داده و تبدیل به جنگل‌های دست کاشت «کهور پاکستانی» شده‌اند.
حدود ۱۰ سال است که کارشناسان و دوستداران محیط زیست نسبت به زیان‌های استفاده از مالچ نفتی در عملیات بیابان‌زدایی هشدار داده و خواستار جایگزینی روش‌های بی‌خطر شده اند. با راه افتادن کمپین #نه به مالچ_نفتی از سال گذشته، مالچ پاشی نفتی در مناطق حفاظت شده ممنوع شده اما فعالان محیط زیست خواستار توقف مالچ پاشی نفتی در خوزستان شده‌اند. تعدادی از فعالان محیط زیست نیز چهارم اسفند در تجمع مقابل ساختمان اداره کل منابع طبیعی خوزستان، نسبت به ادامه مالچ پاشی اعتراض کردند.
این در حالیست که عبدالرضا دانایی معاون اداره کل منابع طبیعی خوزستان گفته است: مالچ پاشی وظیفه‌ای است که به عهده ما گذاشته شده و حتی در صورت اعتراض فعالان محیط زیست، باید تعهدات خود را عملی کنیم. امسال ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار برای مالچ‌پاشی، بیابان‌زدایی و نهالکاری به این اداره کل اختصاص داده شده است که برنامه داریم در شهرستان‌های شوش، دشت آزادگان و حمیدیه آن را هزینه کنیم.
پیش از این حسین آخانی گیاهشناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در یادداشتی در کانال تلگرامی خود با عنوان «مرگ پاشی به اسم مالچ‌پاشی» گفته است: «واقعیت امر این است که مالچ‌پاشی هیچ‌گونه بنیان علمی ندارد. این موضوع از دوره قبل از انقلاب در ایران رواج پیدا کرد و باوجود اینکه هیچ‌گونه مشابه خارجی در هیچ جای دنیا ندارد اما، مورد استفاده قرار گرفت. در این روش، با استفاده از مالچ سیاه رنگ، روی سطح تپه‌های ماسه‌ای را میپوشانند و سپس به صورت مصنوعی و صرف هزینه‌های گزاف یکسری نهال می‌کارند.»
محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نیز توقف استفاده از مالچ نفتی را مطالبه جدی و اول امروز فعالان محیط زیست دانسته و معتقد است: «وقت آن رسیده که با خاکپوش‌های نفتی خداحافظی کنیم.» به گفته وی، کانون‌های گرد و غبار باید مهار شوند اما نه با مالچ پاشی، برای تثبیت این کانون‌ها راه‌های خردمندانه‌تری همچون تثبیت بیولوژیک و قرق وجود دارد؛ در جایی مثل خوزستان و غرب کرخه اصلا نیازی به مالچ پاشی نیست و مساله با قرق حل می‌شود.
حسین لقمان عضو دیگر هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور همچنین معتقد است: « در حال حاضر شن‌های روان خطری جدی به شمار نمی‌آیند و با مدیریت حفاظتی و جلوگیری از ورود ماشین آلات و تردد به این مناطق می‌توان این عرصه‌ها را قرق کرد تا طبیعت خود را احیا کند و اصلا نیازی به این همه هزینه نیست. مالچ نفتی یک عنصر بیگانه است بنابراین پاشیدن آن در طبیعت مردود است، این روش از ۵۰ سال پیش ادامه داشته و باید حذف شود، در صحبت‌هایی با سازمان محیط زیست نیز بر حذف مالچ نفتی اتفاق نظر داشتیم.»