وقوع ۳۰ سیلاب در سال آبی گذشته در خوزستان

با عبور از روز ۳۱ شهریور ، سال آبی ۹۸-۹۷ به انتها رسید. سالی پر از اتفاقات آبی و متفاوت پس از یک دهه خشکسالی. سالی که برخی از آمارها و اطلاعات مبنا در حوزه آبشناسی کشور را تغییر داد و یک سال شاخص را رقم زد. در سال آبی که گذشت خوزستان یکی از شدیدترین سیلاب ها را تجربه کرد. در فروردین امسال خروجی سد کرخه به بیش از ۲ هزار مترمکعب برثانیه و خروجی سد دز به بیش از سه هزار مترمکعب بر ثانیه و دبی کارون در اهواز به بیش از سه هزار مترمکعب در ثانیه رسید. آن طور که وزیر کشور اعلام کرد این سیل بر زندگی ۴۰۰ هزار نفر در خوزستان تاثیر گذاشت. طغیان رودخانه های کرخه، کارون و دز ۲۱ شهرستان را درنوردید؛ ۱۳۳ روستا را سیلاب برد و ۳۷۴ روستا به صورت جزیی و کلی تخلیه شدند. خبرنگار ایرنا درباره سال آبی ۹۸-۹۷ گفت وگویی با مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب معاونت مطالعات پایه سازمان آب و برق خوزستان انجام داده است. او معتقد است: «اتفاقاتی که در سال آبی گذشته رخ داد تاکنون هیچ کارشناس و متخصصی در صنعت آب وبرق کشور تجربه نکرده است.»

مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب وبرق خوزستان در گفت وگو با ایرنا بیان کرد: بر مبنای آمار ثبت شده، سال آبی ۹۸-۹۷ یکی از متفاوت ترین سال ها در شرایط منابع آبی خوزستان و کشور بوده در نیم قرن ، و با بارش های شدید و بی سابقه بود که در برخی نقاط همچون در شمال کشور به بیش از یک هزار میلیمتر رسید.

داریوش بهارلویی افزود: در اثر این رخدادهای طبیعی و جوی بی سابقه، میزان ورودی آب به سدها و رودخانه های خوزستان از مرز ۵۲ میلیارد مترمکعب عبور کرد؛ این در حالیست که متوسط آورد رودخانه های خوزستان در حدود ۲۹ میلیارد مترمکعب است.

وی اضافه کرد: سال آبی گذشته رتبه دومین سال پر آب در نیم قرن اخیر را پس از سال آبی ۷۲-۷۱ به خود اختصاص داد، البته در صورت تفکیک آمار، در برخی حوضه ها مانند کرخه رتبه نخست آورد که در تاریخ این رودخانه رقم خورده است.

بهارلویی ادامه داد: در حوضه کرخه بزرگترین سیلاب تاریخی با دبی پیک لحظه ای هشت هزار و ۴۷۷ مترمکعب بر ثانیه در روز ۱۲ فروردین اتفاق افتاد، در حوضه های دز و کارون و مارون نیز سیلاب سهمگین بود و در در سیلاب اول بین ۵ تا ۱۰ فروردین در حوضه کارون ورودی به خوزستان روزانه تا هفت هزار و ۶۹۰ مترمکعب بر ثانیه رسید.

وی گفت: ۳۹ درصد از میزان ورودی آب در ۶ ماه اول سال آبی و ۶۱ درصد آن در ۶ ماه دوم وارد مخازن و رودخانه ها شد؛ و فروردین امسال با دریافت بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب آب و سهم ۲۹ درصدی از کل میزان ورودی، پرآب ترین ماه سال بود.

بهارلویی با بیان اینکه خوزستان بیش از یک دهه و از سال آبی ۸۶-۸۷ درگیر خشکسالی بوده افزود: در سال آبی ۹۷-۹۶ رودخانه های خوزستان با ۶۱ درصد کاهش آورد نسبت به میانگین ها روبه رو بودند که شدیدترین خشکسالی در نیم قرن اخیر به شمار می آید.

بهارلویی اضافه کرد: یک دوره خشکسالی شدید و تغییر فاز در مدت کوتاهی به یکی از مرطوب ترین سال های آبشناسی که برای بسیاری باورپذیر نبود، به همراه بارش های شدید متوالی و سیلاب های متعدد شرایط منحصر به فردی رقم زد که مدیریت آن را بسیار دشوار و پیچیده کرد.

وی بیان کرد: در سال آبی که گذشت تعداد سیلاب های مهارشده توسط سدهای استان بیش از ۳۰ سیلاب بزرگ و کوچک بود که فقط یکی از این سیلاب ها در پایین دست سدها محسوس شد.

بهارلویی با اشاره به رویدادهای بی سابقه سال آبی گذشته گفت: وقوع بزرگترین سیلاب تاریخ حوضه کرخه، ثبت سیلاب های تاریخی و بزرگ در حوضه های دز و کارون، همزمانی سیلابی شدن پنج رودخانه مهم خوزستان و تداوم حدود یک ماه جریانات سیلابی را می توان مهمترین ویژگی های این سال برشمرد.

به گفته وی در روزهای سیلابی فروردین، طغیان بیش از ۱۶ هزار مترمکعب برثانیه را شاهد بودیم که در برخی ساعات از مرز ۲۲ هزار مترمکعب برثانیه نیز گذشت.

وی اضافه کرد: به این شرایط باید محدودیت های طبیعی هر منطقه، سد و اثرات متقابل رودخانه ها و وجود شهرها و نقاط مهم جمعیتی در مسیر رودخانه و جریان سیلاب همچنین رعایت نشدن حریم رودخانه ها را اضافه کرد، به طوری که این سیل می توانست ماهیت و توسعه همه جانبه خوزستان را برای حداقل یک یا دو دهه دستخوش عقب ماندگی کند، همه اینها بیانگر بزرگی اتفاقی است که در بهار ۹۸ رخ داد و تلاش زیادی برای مهار و مدیریت آن شد .

بازگشت حیات به تالاب‌ها و رودخانه‌ها

مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب معاونت مطالعات پایه سازمان آب وبرق خوزستان با اشاره به اهداف و سیاست های سال آبی گذشته، توضیح داد: حفظ کیفیت آب یکی از این اهداف بوده، چنانکه بر مبنای آمار کیفی ثبت شده در تمامی مناطق هیچگاه کیفیت آب از مرزهای تاب آوری عبور نکرد و در برخی مواقع به سبب نوسانات طبیعی، واکنش لازم برای برگشتن تعادل به منطقه صورت گرفت.

وی افزود: طبیعی است که در رودخانه های خوزستان نوسانات وجود داشته باشد چرا که طول رودخانه ها در کنار منابع آلاینده و زهاب حاصل از کشت وسیع صورت گرفته به گونه ای است که این تغییرات به اجبار رخ می دهد، اما برآیند شرایط بسیار مناسب بوده است به نحوی که در مقطع شهر اهواز به عنوان یکی از نقاط مهم جمعیتی مسیر رودخانه کارون، آب عبوری هیچگاه از حدود ۶۰۰ مترمکعب برثانیه کمتر نشد (این در حالیست که در سال های گذشته دبی به کمتر از ۱۰۰ مترمکعب درثانیه نیز می رسید) و کیفیت آب حتی از استاندارد بهتر شد.

بهارلویی اضافه کرد: با توجه به سیاست کشت و به منظور ترمیم بخشی از خسارات سیل در تابستان جاری محدودیتی درمیزان کشت لحاظ نشد، اما با وجود هشدارهای سازمان آب و برق در نبود برداشت درست از تعریف و مفهوم محدودیت و همچنین با وجود اعلام ظرفیت شبکه های آبیاری، کشت بیش از ظرفیت به ویژه محصولات پرمصرف انجام شد که این امر اخلال در برنامه ریزی منابع و مصارف آب را به دنبال داشت.

وی یکی دیگر از اهداف مهم در برنامه ریزی آبی در این سال را حفظ شرایط و احیای تالاب های خوزستان بیان کرد و گفت: تالاب های خوزستان در اثر سیلاب ها و بارش های مناسب جان تازه ای گرفته و حیات به آنها بازگشته است؛ با وجود فشار مضاعف بر مخازن سدها تلاش شد حقابه آنها در هر رهاسازی حتی بیش از نیاز منطقه و برای مقابله با برداشت های بی رویه و یا غیرمجاز لحاظ شود.

به گفته وی شواهد زیستی و بازدیدهای فنی متخصصان از تالاب ها گویای آن است که این هدف تا حدود زیادی محقق شده، هر چند ممکن است رضایت دوستداران محیط زیست را کاملا برآورد نکرده باشد.

افزایش ۲۳۶ درصدی تولید برق

مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان همچنین یکی دیگر از اهداف را برنامه ریزی در زمینه تولید انرژی برقابی و جلوگیری از کمبود انرژی در یکی از گرمترین تابستان ها دانست و بیان کرد: در سال آبی جاری میزان تولید و آمادگی نیروگاه های برقابی نیز بسیار مطلوب بوده و نقش بی بدیل در جلوگیری از کمبود انرژی ایفا کرده اند.

وی با اشاره به رشد ۲۳۶ درصدی تولید برق در مقایسه با سال پیش از آن توسط نیروگاه های برقابی خوزستان، افزود:در این مدت بیش از ۲۶ هزار گیگاوات ساعت انرژی برقابی در خوزستان ، به ویژه در تابستان که همزمان با حداکثر مصرف است تولید شد؛ این نیروگاه ها پس از سیلاب عظیم بهار ۹۸ همچنان با آمادگی کامل در همراهی با سیاست های برق و انرژی خوزستان به کاهش خاموشی ها کمک کردند.

پیش بینی، زود است

بهارلویی درباره برنامه ریزی مخازن سدهای خوزستان برای سال آبی ۹۹-۹۸ نیز توضیح داد: برنامه ریزی به گونه ای انجام گرفته که ضمن تامین و تحقق اهداف، کنترل و تعدیل سیلاب های محتمل در سال آبی جدید و فصول پاییز و زمستان با حداکثر بهره وری در سدها مدیریت شود و خطری مناطق پایین دست را تهدید نکند.

وی شایعات درباره وقوع حتمی سیلاب را رد کرد و افزود: نمی توان وقوع سیلاب را از هم اکنون پیش بینی کرد اما باید به این مساله توجه کرد که سیل یکی از خصوصیات و ویژگی های رودخانه های خوزستان است.

بهارلویی درباره تمهیدات لازم نیز گفت: ذخایر سدهای خوزستان در ابتدای سال آبی جدید نسبت به مشابه پارسال ۲.۹ برابر بیشتر است و برنامه ریزی شده که سدهای این استان با حجم خالی بیش از هشت میلیارد مترمکعب دوره سیلابی را آغاز کنند تا اجازه ندهند که مشکلی در پایین دست سدها ایجاد شود، در همین حال کشت غالب منطقه در این فصول نیز انجام شود.

وی ادامه داد: در حوضه مدیریت مخزن، تشکیل کارگروه اقدامات دفاتر ستادی سازمان آب و برق خوزستان، تشکیل جلسات شورای مدیریت بهم پیوسته منابع آب، هماهنگی برای تشکیل میز پیش بینی هواشناسی بین سازمان آب و برق، مدیریت بحران و هواشناسی استان و برنامه ریزی مخازن سدها و رصد همه روزه منابع آبی و ایجاد حجم خالی مناسب کنترل سیل از اقداماتی است که انجام شده و یا در حال انجام است.

تکالیف پیش و پساسیل

بهارلویی افزود: پراکنش جغرافیایی حوضه های آبریز و رودخانه های منتهی به خوزستان، چندین استان را در بر می گیرد و سدها یک نقطه کنترل کننده در مسیر رودخانه ها هستند که نمی توان انتظار داشت تمامی بار مدیریت آب و چالش های متعدد، با برنامه ریزی آنها حل شود، بنابراین در مدیریت سیل باید اقدامات متنوعی در بالا و پایین دست سدها صورت گیرد.

وی با تاکید بر عملی شدن تکالیف و وظایف سازمان ها که نقش موثر و تعیین کننده ای در کاهش خطرات و خسارات سیل دارد، افزود: تسریع در بازسازی سیل بندها، اختصاص بودجه مناسب برای طرح های انحراف سیل مانند خسرج در حوضه کرخه، اصلاح جاده های ساحلی در اهواز، داشتن نقشه و پلان عملیاتی برای مواقع بحرانی، توجه به حریم رودخانه ها در بازسازی ها همه از الزماتی هستند که باید به آنها توجه شود.

وی اضافه کرد: به گواه مستندات فنی، بازرسی ها و گزارشات دستگاه های ناظر و هیات های تحقیق و در نهایت آمار ثبت شده یکی از موفق ترین کارنامه ها در زمینه مدیریت مخزن و سیل کشور، در سال آبی گذشته در خوزستان رقم خورده است، اگر چه خسارت های سیلاب نگذاشت، مردم به ویژه کشاورزان و روستاییان شیرینی این اقدامات را بچشند، اما باید مجموعه این اقدامات و بزرگی حادثه رخ داده در کنار هم سنجیده شوند.

بهارلویی بیان کرد: فراز و نشیب های بسیاری در سال آبی گذشته وجود داشت، در وقایع سیل و پس از آن بی مهری زیادی به کارکنان سازمان آب و برق شد و حتی برخی تلاش کردند تا آنان را روبه روی مردم جلوه دهند، ولی مفتخر هستیم که جزیی از همین مردم استان بوده و در کنار آنان تمامی تلاش خود را با نگاه به تجربیات سیل ۹۸ برای مدیریت بهینه آب در سال آبی پیش رو به کار ببریم؛ برای این مهم همیاری آحاد مردم شریف خوزستان و سایر بهره بران آب، دستگاه ها و سازمان های مسئول اثرگذار خواهد بود.